why Havan is most sacred ritual in Hinduism

Denigration of Hindu sacred symbols has become a fashion in Bollywood. Recent example is ‘Havan Kund maston ka jhund’, a song from the movie Bhag Milkha Bhag. 

Is Havan really a useless ritual that can be mocked by anyone in the name of freedom of expression or art? 

This article by Agniveer in Hindi explains that why Havan is most sacred ritual in Hinduism and why is it the duty of every human to perform Havan.

 This is to show how Havan is the source of all happiness and bliss in both material and spiritual world. Read this, know your roots..

हवन / यज्ञ/ अग्निहोत्र मनुष्यों के साथ सदा से चला आया है। हिन्दू धर्म में सर्वोच्च स्थान पर विराजमान यह हवन आज प्रायः एक आम आदमी से दूर है। दुर्भाग्य से इसे केवल कुछ वर्ग, जाति और धर्म तक सीमित कर दिया गया है। कोई यज्ञ पर प्रश्न कर रहा है तो कोई मजाक। इस लेख का उद्देश्य जनमानस को यह याद दिलाना है कि हवन क्यों इतना पवित्र है, क्यों यज्ञ करना न सिर्फ हर इंसान का अधिकार है बल्कि कर्त्तव्य भी है. यह लेख किसी विद्वान का नहीं, किसी सन्यासी का नहीं, यह लेख १०० करोड़ हिंदुओं ही नहीं बल्कि ७ अरब मनुष्यों के प्रतिनिधि एक साधारण से इंसान का है जिसमें हर नेक इंसान अपनी छवि देख सकता है. यह लेख आप ही के जैसे एक इंसान के हृदय की आवाज है जिसे आप भी अपने हृदय में महसूस कर सकेंगे..

हवन- मेरी आस्था

हिंदू धर्म में सर्वोपरि पूजनीय वेदों और ब्राह्मण ग्रंथों में यज्ञ/हवन की क्या महिमा है, उसकी कुछ झलक इन मन्त्रों में मिलती है-

अग्निमीळे पुरोहितं यज्ञस्य देवमृत्विजम्. होतारं रत्नधातमम् [ ऋग्वेद १/१/१/]

समिधाग्निं दुवस्यत घृतैः बोधयतातिथिं. आस्मिन् हव्या जुहोतन. [यजुर्वेद 3/1]

अग्निं दूतं पुरो दधे हव्यवाहमुप ब्रुवे. [यजुर्वेद 22/17]

सायंसायं गृहपतिर्नो अग्निः प्रातः प्रातः सौमनस्य दाता. [अथर्ववेद 19/7/3]

प्रातः प्रातः गृहपतिर्नो अग्निः सायं सायं सौमनस्य दाता. [अथर्ववेद 19/7/4]

तं यज्ञं बर्हिषि प्रौक्षन् पुरुषं जातमग्रतः [यजुर्वेद 31/9]

अस्मिन् यज्ञे स्वधया मदन्तोधि ब्रुवन्तु तेवन्त्वस्मान [यजुर्वेद 19/58]

यज्ञो वै श्रेष्ठतमं कर्म [शतपथ ब्राह्मण 1/7/1/5]

यज्ञो हि श्रेष्ठतमं कर्म [तैत्तिरीय 3/2/1/4]

यज्ञो अपि तस्यै जनतायै कल्पते, यत्रैवं विद्वान होता भवति [ऐतरेय ब्राह्मण १/२/१]

यदैवतः स यज्ञो वा यज्याङ्गं वा.. [निरुक्त ७/४]

इन मन्त्रों में निहित अर्थ और प्रार्थनाएं इस लेख के अंत में दिए जायेंगे जिन्हें पढकर कोई भी व्यक्ति खुद हवन करके अपना और औरों का भला कर सकता है. पर इन मन्त्रों का निचोड़ यह है कि ईश्वर मनुष्यों को आदेश करता है कि हवन/यज्ञ संसार का सर्वोत्तम कर्म है, पवित्र कर्म है जिसके करने से सुख ही सुख बरसता है.

यही नहीं, भगवान श्रीराम को रामायण में स्थान स्थान पर ‘यज्ञ करने वाला’ कहा गया है. महाभारत में श्रीकृष्ण सब कुछ छोड़ सकते हैं पर हवन नहीं छोड़ सकते. हस्तिनापुर जाने के लिए अपने रथ पर निकल पड़ते हैं, रास्ते में शाम होती है तो रथ रोक कर हवन करते हैं. अगले दिन कौरवों की राजसभा में हुंकार भरने से पहले अपनी कुटी में हवन करते हैं. अभिमन्यु के बलिदान जैसी भीषण घटना होने पर भी सबको साथ लेकर पहले यज्ञ करते हैं. श्रीकृष्ण के जीवन का एक एक क्षण जैसे आने वाले युगों को यह सन्देश दे रहा था कि चाहे कुछ हो जाए, यज्ञ करना कभी न छोड़ना.

जिस कर्म को भगवान स्वयं श्रेष्ठतम कर्म कहकर करने का आदेश दें, वो कर्म कर्म नहीं धर्म है. उसका न करना अधर्म है.

हवन- मेरा जीवन

मेरा जन्म हुआ तो हवन हुआ. पहली बार मेरे केश कटे तो हवन हुआ. मेरा नामकरण हुआ तो हवन हुआ. जन्मदिन पर हवन हुआ, गृह प्रवेश पर हवन हुआ, मेरे व्यवसाय का आरम्भ हुआ तो हवन हुआ, मेरी शादी हुई तो हवन हुआ, बच्चे हुए तो हवन हुआ, संकट आया तो हवन हुआ, खुशियाँ आईं तो हवन हुआ. एक तरह से देखूं तो हर बड़ा काम करने से पहले हवन हुआ. किस लिए? क्योंकि मेरी एक आस्था है कि हवन कर लूँगा तो भगवान साथ होंगे. मैं कहीं भी रहूँगा, भगवान साथ होंगे. कितनी भी कठिन परिस्थिति हों, भगवान मुझे हारने नहीं देंगे. हवन कुंड में डाली गयी एक एक आहुति मेरे जीवन रूपी अग्नि को और विस्तार देगी, उसे ऊंचा उठाएगी. इस जीवन की अग्नि में सारे पाप जलकर स्वाहा होंगे और मेरे सत्कर्मों की सुगंधि सब दिशाओं में फैलेगी. मैं हार और विफलताओं के सारे बीज इस हवन कुंड की अग्नि में जलाकर भस्म कर डालता हूँ ताकि जीत और सफलता मेरे जीवन के हिस्से हों. इस विश्वास के साथ हवन मेरे जीवन के हर काम में साथ होता है.

हवन- मेरी मुक्ति

हवन कुंड की आग, उसमें स्वाहा होती आहुतियाँ और आहुति से और प्रचंड होने वाली अग्नि. जीवन का तेज, उसमें डाली गयीं शुभ कर्मों की आहुतियाँ और उनसे और अधिक चमकता जीवन! क्या समानता है! हवन क्या है? अपने जीवन को उजले कर्मों से और चमकाने का संकल्प! अपने सब पाप, छल, विफलता, रोग, झूठ, दुर्भाग्य आदि को इस दिव्य अग्नि में जला डालने का संकल्प! हर नए दिन में एक नयी उड़ान भरने का संकल्प, हर नयी रात में नए सपने देखने का संकल्प! उस ईश्वर रूपी अग्नि में खुद को आहुति बनाके उसका हो जाने का संकल्प, उस दिव्य लौ में अपनी लौ लगाने का संकल्प और इस संसार के दुखों से छूट कर अग्नि के समान ऊपर उठ मुक्त होने का संकल्प! हवन मेरी सफलता का आर्ग है. हवन मेरी मुक्ति का मार्ग है, ईश्वर से मिलाने का मार्ग है. मेरे इस मार्ग को कोई रोक नहीं सकता.

हवन- मेरा भाग्य

लोग अशुभ से डरते हैं. किसी पर साया है तो किसी पर भूत प्रेत. किसी पर किसी ने जादू कर दिया है तो किसी के ग्रह खराब हैं. किसी का भाग्य साथ नहीं देता तो कोई असफलताओं का मारा है. क्यों? क्योंकि जीवन में संकल्प नहीं है. हवन कुंड के सामने बैठ कर उसकी अग्नि में आहुति डालते हुए इदं न मम कहकर एक बार अपने सब अच्छे बुरे कर्मों को उस ईश्वर को समर्पित कर दो. अपनी जीत हार उस ईश्वर के पल्ले बाँध दो. एक बार पवित्र अग्नि के सामने अपने संकल्प की घोषणा कर दो. एक बार कह दो कि अब हार भी उसकी और जीत भी उसकी, मैंने तो अपना सब उसे सौंप दिया. तुम्हारी हर हार जीत में न बदल जाए तो कहना. हर सुबह हवन की अग्नि में इदं न मम कहकर अपने काम शुरू करना और फिर अगर तुम्हे दुःख हो तो कहना. जिस घर में हवन की अग्नि हर दिन प्रज्ज्वलित होती है वहाँ अशुभ और हार के अँधेरे कभी नहीं टिकते. जिस घर में पवित्र अग्नि विराजमान हो उस घर में विनाश/अनिष्ट कभी नहीं हो सकता.

हवन- मेरा स्वास्थ्य

आस्था और भक्ति के प्रतीक हवन को करने के विचार मन में आते ही आत्मा में उमड़ने वाला ईश्वर प्रेम वैसा ही है जैसे एक माँ के लिए उसके गर्भस्थ अजन्मे बच्चे के प्रति भाव! न जिसको कभी देखा न सुना, तो भी उसके साथ एक कभी न टूटने वाला रिश्ता बन गया है, यही सोच सोच कर मानसिक आनंद की जो अवस्था एक माँ की होती है वही अवस्था एक भक्त की होती है. इस हवन के माध्यम से वह अपने अजन्मे अदृश्य ईश्वर के प्रति भाव पैदा करता है और उस अवस्था में मानसिक आनंद के चरम को पहुँचता है. इस चरम आनंद के फलस्वरूप मन विकार मुक्त हो जाता है. मस्तिष्क और शरीर में श्रेष्ठ रसों (होर्मोंस) का स्राव होता है जो पुराने रोगों का निदान करता है और नए रोगों को आने नहीं देता. हवन करने वाले के मानसिक रोग दस पांच दिनों से ज्यादा नहीं टिक सकते.

हवन में डाली जाने वाली सामग्री (ध्यान रहे, यह सामग्री आयुर्वेद के अनुसार औषधि आदि गुणों से युक्त जड़ी बूटियों से बनी हो) अग्नि में पड़कर सर्वत्र व्याप्त हो जाती है. घर के हर कोने में फ़ैल कर रोग के कीटाणुओं का विनाश करती है. वैज्ञानिक शोध से पता चला है कि हवन से निकलने वाला धुआँ हवा से फैलने वाली बीमारियों के कारक इन्फेक्शन करने वाले बैक्टीरिया (विषाणु) को नष्ट कर देता है. अधिक जानकारी के लिए इस लिंक पर जाइए- http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2009-08-17/health/28188655_1_medicinal-herbs-havan-nbri

विश्व स्वास्थ्य संगठन (WHO) के अनुसार दुनिया भर में साल भर में होने वाली ५७ मिलियन मौत में से अकेली १५ मिलियन (२५% से ज्यादा) मौत इन्ही इन्फेक्शन फैलाने वाले विषाणुओं से होती हैं! हवन करने से केवल ये बीमारियाँ ही नहीं, और भी बहुत सी बीमारी खत्म होती हैं, जैसे-

१. सर्दी/जुकाम/नजला

२. हर तरह का बुखार

३. मधुमेह (डायबिटीज/शुगर)

४. टीबी (क्षय रोग)

५. हर तरह का सिर दर्द

६. कमजोर हड्डियां

७. निम्न/उच्च रक्तचाप

८. अवसाद (डिप्रेशन)

इन रोगों के साथ साथ विषम रोगों में भी हवन अद्वितीय है, जैसे

९. मूत्र संबंधी रोग

१०. श्वास/खाद्य नली संबंधी रोग

११. स्प्लेनिक अब्सेस

१२. यकृत संबंधी रोग

१३. श्वेत रक्त कोशिका कैंसर

१४. Infections by Enterobacter Aerogenes

१५. Nosocomial Infections

१६. Extrinsic Allergic Alveolitis

१७. nosocomial non-life-threatening infections

और यह सूची अंतहीन है! सौ से भी ज्यादा आम और खास रोग यज्ञ थैरेपी से ठीक होते हैं! सबसे बढ़कर हवन से शरीर, मन, वातावरण, परिस्थितियों और भाग्य पर अद्भुत प्रभाव होता है. घर परिवार, बच्चे बड़े सबके उत्तम स्वास्थ्य, आरोग्य और भाग्य के लिए यज्ञ से बढ़कर कुछ नहीं हो सकता! दिन अगर यज्ञ से शुरू हो तो कुछ अशुभ हो नहीं सकता, कोई रोग नहीं हो सकता.

हवन- मेरा सबकुछ

यज्ञ/हवन से सम्बंधित कुछ मन्त्रों के भाव सरल शब्दों में कुछ ऐसे हैं

– इस सृष्टि को रच कर जैसे ईश्वर हवन कर रहा है वैसे मैं भी करता हूँ.

– यह यज्ञ धनों का देने वाला है, इसे प्रतिदिन भक्ति से करो, उन्नति करो.

– हर दिन इस पवित्र अग्नि का आधान मेरे संकल्प को बढाता है.

– मैं इस हवन कुंड की अग्नि में अपने पाप और दुःख फूंक डालता हूँ.

– इस अग्नि की ज्वाला के समान सदा ऊपर को उठता हूँ.

– इस अग्नि के समान स्वतन्त्र विचरता हूँ, कोई मुझे बाँध नहीं सकता.

– अग्नि के तेज से मेरा मुखमंडल चमक उठा है, यह दिव्य तेज है.

– हवन कुंड की यह अग्नि मेरी रक्षा करती है.

– यज्ञ की इस अग्नि ने मेरी नसों में जान डाल दी है.

– एक हाथ से यज्ञ करता हूँ, दूसरे से सफलता ग्रहण करता हूँ.

– हवन के ये दिव्य मन्त्र मेरी जीत की घोषणा हैं.

– मेरा जीवन हवन कुंड की अग्नि है, कर्मों की आहुति से इसे और प्रचंड करता हूँ.

– प्रज्ज्वलित हुई हे हवन की अग्नि! तू मोक्ष के मार्ग में पहला पग है.

– यह अग्नि मेरा संकल्प है. हार और दुर्भाग्य इस हवन कुंड में राख बने पड़े हैं.

– हे सर्वत्र फैलती हवन की अग्नि! मेरी प्रसिद्धि का समाचार जन जन तक पहुँचा दे!

– इस हवन की अग्नि को मैंने हृदय में धारण किया है, अब कोई अँधेरा नहीं.

– यज्ञ और अशुभ वैसे ही हैं जैसे प्रकाश और अँधेरा. दोनों एक साथ नहीं रह सकते.

– भाग्य कर्म से बनते हैं और कर्म यज्ञ से. यज्ञ कर और भाग्य चमका ले!

– इस यज्ञ की अग्नि की रगड़ से बुद्धियाँ प्रज्ज्वलित हो उठती हैं.

– यह ऊपर को उठती अग्नि मुझे भी उठाती है.

– हे अग्नि! तू मेरे प्रिय जनों की रक्षा कर!

– हे अग्नि! तू मुझे प्रेम करने वाला साथी दे. शुभ गुणों से युक्त संतान दे!

– हे अग्नि! तू समस्त रोगों को जड़ से काट दे!

– अब यह हवन की अग्नि मेरे सीने में धधकती है, यह कभी नहीं बुझ सकती.

– नया दिन, नयी अग्नि और नयी जीत.

हे मानवमात्र! हृदय पर हाथ रखकर कहना, क्या दुनिया में कोई दूसरी चीज इन शब्दों का मुकाबला कर सकती है? इस तरह के न जाने कितने चमत्कारी, रोगनाशक, बलवर्धक और जीत के मन्त्रों से यह हवन की प्रक्रिया भरी पड़ी है. जिंदगी की सब समस्याओं का नाश करने वाली और सुखों का अमृत पिलाने वाली यह हवन क्रिया मेरी संस्कृति का हिस्सा है, धर्म का हिस्सा है, आध्यात्म का हिस्सा है, यह सोच कर गर्व से सीना फूल जाता है. हवन मेरे लिए कोई कर्मकांड नहीं है. यह परमेश्वर का आदेश है, श्रीराम की मर्यादा की धरोहर है. श्रीकृष्ण की बंसी की तान है, रण क्षेत्र में पाञ्चजन्य शंख की गुंजार है, अधर्म पर धर्म की जीत की घोषणा है. हवन मेरी जीत का संकल्प है, मेरी जीत की मुहर है. मैं इसे कभी नहीं छोडूंगा.

अग्निवीर घोषणा करता है कि अब हम हर घर में हवन करेंगे और करवाएंगे. न जाति का बंधन होगा और न मजहब की बेडियाँ. न रंग न नस्ल न स्त्री पुरुष का भेद. अब हर इंसान हवन करेगा, सुखी होगा!

जो कोई भी व्यक्ति- हिन्दू, मुस्लिम, सिख, ईसाई, बौद्ध, यहूदी, नास्तिक या कोई भी, हवन करना चाहता है, संकल्प करना चाहता है, वह यहाँ इस लिंक पर जाकर मंगा सकता है। कोई जाति धर्म- मजहब या लिंग का भेद नहीं है।

http://agnikart.com/hawan/complete-yajna-kit

Best Wishes
Team Agniveer

Agniveer | In Pursuit of Satya

https://www.facebook.com/agniveeragni

God Is Busy

Subject: : God Is Busy.

Short and sweet straight to the point. I love it.

If you don’t know GOD, don’t make stupid remarks!!!!!!
A young soldier was taking some college courses between assignments.
He had completed 3 tours of duty in Afghanistan.
One of the courses had a professor who was an avowed atheist and a member of the Canadian Civil Liberties Association (CCLA).

One day the professor shocked the class when he came in.
He looked to the ceiling and flatly stated, “GOD, if you are real, then I want you to knock me off this platform… I’ll give you exactly 15 min.”

The lecture room fell silent. You could hear a pin drop. Ten minutes went by and the professor proclaimed, “Here I am GOD, I’m still waiting.”

It got down to the last couple of minutes when the soldier got out of his chair, went up to the professor, and cold-cocked him; knocking him clean off the platform.
The professor was out cold.

The young soldier went back to his seat and sat there, silently.

The other students were shocked and stunned, and sat there looking on in silence.
The professor eventually came to, noticeably shaken, looked at the soldier and asked,

“What in the world is the matter with you? Why did you do that?”

The young soldier stood up and calmly replied,
“GOD was too busy today protecting soldiers, who are protecting your right to
say stupid crap and act like an idiot. So He sent me.”

The classroom erupted in cheers!

THIS IS GOOD, KEEP IT GOING!

સ્વસ્તિકના ચિહ્નને હડઘૂત કરનારા અમેરિકનો સમજી લે સ્વસ્તિકનું વિશ્વ્વવ્યાપી મહત્ત્વ

સ્વસ્તિકના ચિહ્નને હડઘૂત કરનારા અમેરિકનો સમજી લે સ્વસ્તિકનું વિશ્વ્વવ્યાપી મહત્ત્વ

હોટલાઇન – ભાલચંદ્ર જાની

સુખ અને સમૃદ્ધિના પ્રતિક સમાન સ્વસ્તિકને ઘરના બારણે, ઉંબરે કે આંગણામાં દોરવામાં આવે છે. તેમજ કોઈ પણ શુભ પ્રસંગ કે મંગળ પ્રસંગમાં પણ સ્વસ્તિક દોરવામાં આવે છે. ભારતીય પરંપરા પ્રમાણે સ્વસ્તિકને મંગળ અને સૌભાગ્યનું પ્રતિક ગણવામાં આવે છે. અમેરિકામાં હમણાં એક નવો વિવાદ શરૂ થયો છે. સ્વસ્તિકના ચિહ્ન ધરાવતા ટીશર્ટ, જ્વેલરી કે બીજું કોઈ વસ્ત્ર વેંચો અથવા પહેરીને ફરો તો પોલીસના ભંવા ઊંચા ચઢી જાય છે. સપ્તાહપૂર્વે અમેરિકામાં આવી એક ઘટના બની તેથી હિન્દુ સમાજમાં રોષની લાગણી ફેલાઈ હતી. બન્યું એવું કે બુ્રકલિનના એક સ્ટોરમાં સ્વસ્તિકના પ્રતિક જેવી ઇયરંિગ્સ વેંચાતી હતી તેની સામે સ્થાનિક સત્તાવાળાઓએ વિરોધ નોંધાવ્યો હતો. આ ઇયરંિગ્સ નાઝીઓનું પ્રતીક નથી પરંતુ પ્રાચીન ભારતીય પવિત્ર ચિહ્ન છે એવી સ્પષ્ટતા છતાં સ્થાનિક સત્તાવાળાઓએ ન્યૂયોર્કના આ સ્ટોરને સ્વસ્તિકવાળા ઇયરંિગ્સ નહીં વેચવાની તાકીદ કરી હતી. ન્યૂયોર્ક સિટિ-કાઉન્સિલમેન સ્ટીવ લેવિને બુ્રકલીનમાં આ સ્ટોરની મુલાકાત લઇને એની માલિક યંગ સૂક કીમને તાકીદ કરી હતી કે આ ઇયરંિગ્સ વેચવાં નહીં. પેલી દુકાનમાલિકણ તો ડઘાઈ જ ગઈ. માત્ર એક દિવસ પહેલાં ન્યૂયોર્કના પોલિટિશિયન અને ધારાશાસ્ત્રીઓએ ફોક્સન્યૂઝ ડૉટ કોમને કહ્યું હતું કે આ ઇયરંિગ્સ એન્ટિ-સેમિટિઝમ યહૂદી વિરોધી છે અને ન્યૂયોર્ક, ન્યૂ જર્સી અને મેનહટ્ટનના કાઉન્સિલ પ્રમુખ સ્કોટ સ્ટીંગરે કહ્યું હતું કે આ ઇયરંિગ્સ વેચવાનું તાબડતોબ બંધ થવું જોઇએ. આ ઇયરંિગ્સનું વેચાણ ચાલુ રહે તો એ ‘હેટ ક્રાઇમ’ (ધિક્કારની લાગણી ફેલાવવાનો ગુનો ) ગણાશે. ખરું કહેવાય! કોઈના ધાર્મિક પ્રતિક સામે આટલો સજ્જડ વિરોધ. યુરોપ-અમેરિકામાં સ્વસ્તિકના ચિહ્નને જુલ્મી હિટલર સાથે સંકળાયેલું પ્રતિક ગણીને તેનો વિરોધ થાય છે એ તો જાણે સમજ્યા. પરંતુ વિશ્વ્વના સૌથી પ્રાચીન, સનાતન, મહાન ધર્મ હંિદુઓમાં સ્વસ્તિકનું મહત્ત્વ ખૂબ ઊંચું છે એ ભૂલાવું ન જોઈએ. સ્વસ્તિક એ વિશ્વનું સૌથી પ્રાચીન પ્રતીક છે. છેલ્લા પાંચ હજાર કરતાં વઘુ વર્ષોથી તે સનાતન હિન્દુ ધર્મનું પણ એક પ્રતીક છે. સંસ્કૃત શબ્દ ‘સ્વેસ્તિકા’ ઉપરથી સ્વસ્તિક નામ પડ્યું છે. ૐ સ્વસ્તિન ઈન્દ્રો વૃઘ્ધશ્રવાહાઃ                                             સ્વસ્તિન ઃ પૂષા વિશ્વવેદા ઃ                                             સ્વસ્તિનસ્તાર્ક્ષ્યો અરિષ્ટનેમિ ઃ                                             સ્વસ્તિનો બૃહસ્પતિર્દધાતુ. હિન્દુઓના કોઈપણ શુભ કાર્યના પ્રારંભે આ સ્વસ્તિ મંત્રનું પઠન કરવામાં આવે છે. આ મંત્રનો અર્થ છે કીર્તિવાન ઈન્દ્રદેવ અમારું  સદા કલ્યાણ કરો, સુવિજ્ઞ સૂર્યનારાયણ અમારું સદાય શ્રેય કરો, સુદર્શન ધારી વિષ્ણુ ભગવાન અને ગરૂડજી અમારું શ્રેય કરો તથા ગુરુદેવ બૃહસ્પતિ અમારું કલ્યાણ કરો. સુખ અને સમૃદ્ધિના પ્રતિક સમાન સ્વસ્તિકને ઘરના બારણે, ઉંબરે કે આંગણામાં દોરવામાં આવે છે. તેમજ કોઈ પણ શુભ પ્રસંગ કે મંગળ પ્રસંગમાં પણ સ્વસ્તિક દોરવામાં આવે છે. ભારતીય પરંપરા પ્રમાણે સ્વસ્તિકને મંગળ અને સૌભાગ્યનું પ્રતિક ગણવામાં આવે છે. તેમજ સ્વસ્તિકને સૂર્ય અને વિષ્ણુનું ચિહ્ન પણ માનવામાં આવે છે. ૠગ્વેદમાં શાંતનુનો  ઉલ્લેખ કરવામાં આવ્યો છે. શાંતનુ સ્વસ્તિકના દેવતા છે. શાસ્ત્રો અનુસાર આ દેવતાને મનોવાંછિત ફળ આપનાર અને સંપૂર્ણ જગતનું કલ્યાણ કરનાર અને દેવોને અમરત્વ પ્રદાન કરવાવાળા દેવતા ગણવામાં આવે છે. ‘સિઘ્ધાન્તસાર’ પ્રમાણે સ્વસ્તિકને બ્રહ્માંડનું પ્રતિક  માનવામાં આવે છે. સ્વસ્તિકના મઘ્ય ભાગને વિષ્ણુ ભગવાનની નાભિ, ચારે રેખાઓને બ્રહ્માજીના ચાર મુખ, ચાર હાથ અને ચાર વેદો સાથે સરખાવવામાં આવે છે. દેવતાઓની આસપાસમાં જે આભામંડળ રચાય છે તે સ્વસ્તિક આકાર હોવાના કારણે સ્વસ્તિકને શાસ્ત્રોમાં શુભ માનવામાં આવે છે. તર્કથી પણ આ વાત સાબિત કરી શકાય છે. શ્રૃતિ, અનુભૂતિ તથા યુક્તિ આ ત્રણેય સ્વસ્તિકનું સમર્થન કરે છે જેનાથી પ્રયાગરાજમાં થતા સંગમ જેવો સંગમ રચાય છે. દિશા મુખ્યત્વે ચાર છે. સ્વસ્તિકની ઊભી અને આડી રેખા દોરીને જે ધન (+) કે વત્તાકાર જેવો બને છે. તે મુખ્ય ચાર દિશાઓ માનવામાં આવે છે, તેથી જ સ્વસ્તિકને મંગળ અને કલ્યાણનું પ્રતિક માનવામાં આવે છે. તેથી જ તે દેવતાઓના તેજના રૂપમાં શુભત્વ દેનાર છે તેમ મનાય છે. એ અદ્દશ્ય શક્તિઓની સહાયતા પ્રાપ્ત કરવા માટે એ પથ્થરયુગના માનવીઓ વિવિધ પ્રકારના પ્રતીકો મંત્રીત યંત્રો, તાવિજ, માદળિયા વગેરેનો ઉપયોગ કરતા. તેઓ જે પ્રતીકોનો ઉપયોગ કરતા તે પ્રતીકોમાં એક પ્રતીક ‘સ્વસ્તિક’ રહેતો હતો. આ બાબતોને ઘ્યાનમાં રાખીને વિશ્વ વિખ્યાત ઈતિહાસકાર એચ.જી.વેલ્સે પોતાના એક પુસ્તકમાં એક ખાસ નૂકતેચીનીમાં લખ્યું છે કે ‘‘આ નાનકડું પ્રતીક વિશ્વભરમાં કોઈને કોઈ રીતે પ્રચલિત છે’’ આથી આગળ વધતા વેલ્સ જણાવે છે કે વિશ્વમાં અન્ય એક પણ પ્રતીક એવુ ંનથી જેના ‘સ્વસ્તિક’ જેટલા અસંખ્ય અર્થઘટનો કરવામાં આવ્યા હોય.  જો કે ‘સ્વસ્તિક’ના  ઉદ્‌ભવ અંગેનું રહસ્ય અનેક સદીઓ બાદ પણ હજી સુધી ઉકેલાયું નથી. ગ્રેટ બ્રિટનમાં ‘સ્વસ્તિક’ને ફિલફોટ કહેવામાં આવે છે. ત્યાં આ ફિલફોટનો અર્થ ચાર પગવાળું (ચાર પાંખિયા) એવો કરવામાં આવે છે. સ્કેન્ડીનેવિયામાં ‘સ્વસ્તિક’ને ઈશ્વરના હથોડાના પ્રતીક તરીકે જોવામાં આવે છે. જપાનમાં તેને મનજી તરીકે ઓળખવામાં આવે છે તથા તે બુઘ્ધની પ્રતિમાઓ ઉપર જોવા મળે છે. જ્યારે બૌઘ્ધ યાત્રાળુઓ જપાનના પવિત્ર મનાંતા ફ્‌યૂજીયામા ખાતેના પર્વત પર જાય છે.  ત્યારે યાત્રાળુઓને ત્યાં તેમની ધાર્મિક વિધિ અનુસાર એક કપમાં પાણી આપવાાં આવે છે.  આ કપ ઉપર ‘સ્વસ્તિક’નું ચિહ્ન હોય છે ત્યાં સ્વસ્તિકના પ્રતીકને જીવનના જળ તરીકે માનવામાં  આવે છે. ચીનમાં સ્વસ્તિકને સમુદ્રનો પ્રતિનિધિ માનવામાં આવે છે. આ ઉપરાંત સ્વસ્તિકના ઘણા નમુનાઓ ઈજીપ્ત, ભારત, પર્શિયા, યુરોપના કેટલાક  દેશો, ફ્રાન્સ, જર્મની સ્કેન્ડીનેવિયા, સ્કોટલેન્ડ, આયર્લેન્ડ તથા અન્ય કેટલાક દેશોમાં મળી આવ્યા છે. મઘ્ય અને દક્ષિણ અમેરિકામાં ઘણા સ્થળો એ તે પથ્થર પર કોતરાયેલી સ્થિતિમાં પણ મળી આવે છે. જો કે અહીંના પથ્થરો પર તેને કયા યુગમાં પાષાણ પર કોતરવામાં આવ્યા હશે તે અંગે કંઈ જ જાણવા મળતું નથી. ગોરાઓએ જ્યારે અમેરિકામાં પોતાનો વ્યવસાય શરૂ કર્યો તે દરમ્યાન માટીના ઢગલામાંથી ગોરાઓને સ્વસ્તિકનું પ્રતીક મળી આવ્યું હતું. આ સાથે જ ભગવાન બુઘ્ધની એક મૂર્તિ પણ મળી આવી હતી. આ બાબત  એવું સ્પષ્ટ સૂચવે છે કે બૌદ્ધ મીશનરીઓ કોલંબસ કરતાં પહેલા અમેરિકી ભૂમિ પર પહોંચ્યા હશે. આમ સ્વસ્તિકને જીવન પ્રકાશ, સૂર્ય, આકાશ, વાયુ,  અગ્નિ અને પાણીના પ્રતીક તરીકે નિરખવામાં આવે છે. આ ઉપરાંત આ શુભ પ્રતીક બ્રહ્મા સારંગપાણિ વિષ્ણુ અને પીનાકપાણી ભગવાન શિવનું પણ પ્રતિનિધિત્વ કરે છે. તથા ભગવાન બુઘ્ધનું પણ પ્રતિનિધિત્વ કરે છે. બૌદ્ધ ધર્મના લોકો ‘સ્વસ્તિક’ને બુદ્ધ ભગવાનના હૃદયની મુદ્રા તરીકે ઓળખાવે છે. બૌદ્ધ ધર્મો જણાવે છે કે સમ્રાટ અશોેકે બૌદ્ધ ધર્મ અંગિકાર કર્યો હતો અને તેના પથ્થરના શિલાલેખમાં તેને એક માત્ર સ્વસ્તિકના પ્રતીકને મહત્તા આપી હતી. એવા પણ પૂરાવાઓ મળ્યા છે કે અગાઉના ખ્રીસ્તી ધર્મના લોકો સ્વસ્તિકે તેના ધર્મના વિશેષ પ્રતીક તરીકે  ઉપયોગ કરતા હતા.  ખ્રીસ્તીઓના ચર્ચમાં વિવિધ ચીજો પર સ્વસ્તિકનું પ્રતીક જોવા મળે છે. ખાસ કરીને ચર્ચની બહારના બેલ ઉપર આ પ્રતિક અંકિત થયેલું હોય છે.ખ્રીસ્તીઓ માને  છે કે સ્વસ્તિક એ આત્માની ચાર તબક્કાની પ્રગતિનું પ્રતિક છે. ધર્મની સ્થાપનાના શરૂઆતના સમયમાં ખ્રીસ્તી સ્વસ્તિકના સામાન્ય સ્વરૂપને ઈશ્વર તરફની ગતિ તરીકે માનતા હતા જ્યારે ઊંધા સ્વસ્તિકને ઈશ્વરથી દૂર થવાની ગતિ તરીકે તેઓ મનાતા હતા. જર્મનીના એક સમયના સરમુખત્યાર ઍડોલ્ફ હિટલરે તેની નેશનલ સોસ્યાલિસ્ટ પાર્ટી માટે ૧૯૧૯માં એક બેનર તૈયાર કરાવ્યું હતું. આ બેનરમાં તેમણે સ્વસ્તિકને ઉંધા સ્વરૂપમાં મૂકાવ્યો હતો. તેણે તેના લશ્કરના જવાનો અને અધિકારીઓના લશ્કરી પોશાક ઉપર પણ સફેદ વર્તુળમાં કાળા સ્વસ્તિકના ઉંધા સ્વરૂપને લોગોની જેમ મૂકાવ્યો હતો. તેના લશ્કરના ઘ્વજમાં પણ સફેદ વર્તુળમાં ઉંધો કાળો સ્વસ્તિક તેણે ચિતરાવ્યો હતો. નાઝીઓએ સ્વસ્તિકના પ્રતીકને આમ ઉલ્ટા સ્વરૂપમાં મૂક્યું તે તેમના માટે કાયમી ધોરણે અશુભ સાબિત થયું હતું. દોઢ દાયકા પૂર્વે બ્રિટનના યુવાન પ્રિન્સ હેરીએ ફેન્સી ડ્રેસની પાર્ટીમાં એવો પોશાક પહેર્યો હતો કે જેની બાંય પર ભારતીય સંસ્કૃતિના પ્રતિક સ્વસ્તિકને અંકિત કરવામાં આવ્યો હતો. પણ સ્વસ્તિક ધરાવતા પ્રિન્સના પોશાકને જોતાં જ બ્રિટનની પ્રજાને હિટલરના અત્યાચાર યાદ આવ્યા. આ પાર્ટીના અહેવાલ અને પોશાકમાં સ્વસ્તિકના ચિહ્નની બાબતને બ્રિટનનાં અખબારોએ પહેલે પાને ચગાવી. સમગ્ર બ્રિટનમાં સારા એવા પ્રમાણમાં ્‌સ્વસ્તિક વિશે વિવાદ જાગ્યો અને યુરોપના દેશોમાં તેના પર પ્રતિબંધ મૂકવા સુધીની વાતો થવા લાગી. ત્યારે બ્રિટનમાં વસેલા હિન્દુઓએ તેનો ઉગ્ર વિરોધ કર્યો હતો અને ભારતીય સંસ્કૃતિમાં સ્વસ્તિકનું મહત્ત્વ કેટલું છે તે વિશેની જનજાગૃતિ માટેના પ્રયાસ કર્યા હતા. તિબેટના લોકોમાં તેમના શરીર પર સ્વસ્તિકના છુંદણા કરાવવાની પ્રથા છે. તેઓ શરીર પર સ્વસ્તિકના છુંદણાને અત્યંત શુભ અને પવિત્ર નિશાની ગણે છે તથા તિબેટની મહિલાઓ તેમના પેટીકોટ ઉપર  પણ સ્વસ્તિકની ડિઝાઈન મૂકાવે છે. જૈનોએ તો સ્વસ્તિકના આધારે જીવનના તત્ત્વજ્ઞાનને ઘડ્યું છે. જૈન ધર્મમાં સ્વસ્તિકની સાથે ત્રણ વર્તુળો એક બીજનો ચંદ્ર અને વઘુ એક વર્તુળને ઉમેરો કર્યો છે. સ્વસ્તિકમાં એકબીજાને છેદતી બે રેખાઓ સૂચવે છે કે ભૌતિક વિશ્વમાં આત્માના ચાર તબક્કાઓ અસ્તિત્વ ધરાવે છે. જેમાં વનસ્પતિ જીવન, પ્લાન્ટ અને પ્રાણી જીવન, માનવ જીવન સ્વર્ગીય દિવ્ય જીવનનો સમાવેશ કરવામાં આવ્યો છે. સ્વસ્તિક સાથેની વઘુ એક માન્યતા અનુસાર દરેક મનુષ્યએ ત્રણ આભૂષણો પ્રાપ્ત કરવાનો પ્રયત્ન કરવો જોઈએ. આ ત્રણ આભૂષણોમાં સાચી માન્યતા સાચું જ્ઞાન સારું વર્તનનો સમાવેશ થાય છે. જો માણસ પાસે આ ત્રણ આભૂષણો હોય તો તે આઘ્યાત્મિક રીતે વઘુને વઘુ સમૃદ્ધ થઈ શકે. કેટલાક વિદ્ધાનોના મતાનુસાર પ્રાચીનકાળમાં સ્વસ્તિકના આકારમાં કિલ્લા બાંધવામાં આવતા હતા. આમ સ્વસ્તિક એ સંરક્ષણનુ પણ  પ્રતીક છે. આ પ્રકારના કિલ્લાઓ જીતી લેવાનું દુશ્મનો માટે મુશ્કેલ બનતું. કારણ કે આ સ્વસ્તિક આકારના કિલ્લાના ચાર પૈકીનો એક દરવાજો દુશ્મન તોડે તો પણ અન્ય ત્રણ દરવાજા એટલે કે કિલ્લાનો ત્રણ ચર્તુથાંશ ભાગ સલામત રહે છે. સ્વસ્તિકના જુદા જુદા સ્વરૂપ હોય છે તે અનુસાર મહાભારત કાળમાં કુરુક્ષેત્રના યુઘ્ધ દરમ્યાન વિરોધી સેનાની સામે ઘડવામાં આવતા વિવિધ વ્યૂહો એ પણ સ્વસ્તિકના જ સ્વરૂપો હતા. આમાનો એક વ્યૂહ અત્યંત પ્રચલિત છે જે પાંડવ સેના સામે કૌરવ સેના- પતિ આચાર્ય દ્રોણે અમલમાં મૂક્યો હતો. જે ચક્રવ્યૂહના નામે આજે પણ પ્રચલિત છે. આ ચક્રવ્યૂહના ચક્રવાકમાં અર્જુન પુત્ર અભિમન્યુ અટવાઈ ગયો હતો. એકંદરે કહેવાનું તાત્પર્ય એ છે કે સ્વસ્તિક સુરક્ષાનું પણ પ્રતિક છે. સ્વસ્તિક અંગે વિશ્વમાં આજે એક વિપરિત માન્યતા પ્રવર્તતી હોવાનું પણ જણાવાય છે. જર્મનીના એક સમયના સરમુખત્યાર ઍડોલ્ફ હિટલરે તેની નેશનલ સોસ્યાલિસ્ટ પાર્ટી અને તેના નાઝી સૈન્ય માટે સ્વસ્તિકનો ઉલ્ટા સ્વરૂપમાં ઉપયોગ કર્યો ત્યારથી વિશ્વના અનેક દેશોમાં સ્વસ્તિકને ધર્મના પ્રતીક તરીકે ઓછું મહત્ત્વ મળતું થયું છે. તેમજ અનેક દેશો તેને માત્ર નાઝી સૈન્યના પ્રતિક તરીકે જ  જુવે છે. આમ છતાં ભારતમાં  સ્વસ્તિકનું ધાર્મિક મહત્ત્વ આજે પણ યથાવત્‌ છે. યુરોપ અને અમેરિકાના સત્તાવાળાઓએ હિટલરના સ્વસ્તિક તથા હંિદુઓના સાથિયા વચ્ચેનો તફાવત સમજી લેવો જોઈએ. જેથી આંધળે બહેરું કુંટાય નહીં.

Related articles

• અત્રે થોડીક ગુજરાતીમાં ઉપયોગી સલાહ/સુચના અને નોંધ (santoshbhatt.wordpress.com)

Arya-And-Castes In Hindu Sanatan Dharma.

Arya means a noble person/ gentleman.
 If in behavior, speech, actions, one adheres to principles of vedas – is
civilized, affectionate to fellow people, not tempted to commit sins,
hygienic, promotes and propagates truth, etc – he or she is an Arya. Again
it is not a binary logic, but a continuous function.

2. English is a poor approximate of vedic language. But Brahmin, Kshatriya,
Vaishya, Shudra are names of varnas or classifications based on profession.
They have nothing to do with birth. Shudra is someone who could not get
 adequetly educated and hence incompetent to be in any of these professions.

People in knowledge based matters are Brahmins, those in state/defence level
 matters are Kshatriyas, those in financial/ economic jobs are Vaishyas and
 rest are Shudras.

3. These Varnas are nothing to do with presently used custom of surnames. In
 fact if you read Ramayan or Mahabharat or other texts of those times, you do
not find this tradition of First Name-Middle Name-Surname as nomenclature of
people.

I would refute the basis of argument that Arya word denotes parentage
in any manner.

1. Of course, family and parentage do have their role in determining
 sanskaars of a person. But that does not mean that someone from unidentified
parentage cannot be Arya. This imaginary casteism is one of the biggest
 reasons for our decadence. We foolishly expurged a large majority of our
 fellow brothers and sisters as Shudras and Achhoots on basis of their
unknown or questionable lineage or family.

2. The Arya has nothing to do with one’s gotra. Hardly any surname today
represents any Gotra. The gotra classification was to do with preventing
marriages between closed relatives.

3. Arya denotes a noble person. Family is only one among many ways to
ascertain if someone is noble. And to say that Shudra cannot become Brahmin
is again blatantly wrong. Brahmin is someone with knowledge. And Shudra
 means someone who could not become Brahmin, Kshatriya or Vaishya due to lack
 of edcation or training. So even a Shudra, after having gained knowledge
through efforts can become Brahmin.

4. Dwija means twice born. From birth everyone is Shudra. But after
 education, Brahmins, Kshatriya and Vaishya take another birth as skilled
humans. In other words, education gives them another birth as civilized
 people worthy of contributing to society. Thus they become Dwija – twice
born. Those who are unable to gain education lose this opportunity of new
birth and hence remain Shudra.

Thus an illiterate son of Brahmin is also shudra. And any shudra, after
having gained knowledge through his or her efforts can become a brahmin,
 vaishya or kshatriya. This has nothing to do with biological birth.

Until we are able to throw away this tail of birth based caste, we can never
 be a united front for vedic empire.

Lets embrace truth and reject the trash.

Arya-And-Castes In Hindu Sanatan Dharma.

is also available in English on http://agniveer.com/9/arya-and-castes/

प्रत्येक श्रेष्ठ और सुसभ्य मनुष्य आर्य है |

अपने आचरण, वाणी और कर्म में वैदिक सिद्धांतों का पालन करने वाले, शिष्ट, स्नेही, कभी पाप कार्य न करनेवाले, सत्य की उन्नति और प्रचार करनेवाले, आतंरिक और बाह्य शुचिता इत्यादि गुणों को सदैव धारण करनेवाले आर्य कहलाते हैं |

ब्राह्मण, क्षत्रिय, वैश्य और शूद्र यह चार वर्ण वास्तव में व्यक्ति को नहीं बल्कि गुणों को प्रदर्शित करते हैं. प्रत्येक मनुष्य में ये चारों गुण (बुद्धि, बल, प्रबंधन, और श्रम) सदा रहते हैं. आसानी के लिए जैसे आज पढ़ाने वाले को अध्यापक, रक्षा करने वाले को सैनिक, व्यवसाय करने वाले को व्यवसायी आदि कहते हैं वैसे ही पहले उन्हें क्रमशः ब्रह्मण, क्षत्रिय या वैश्य कहा गया और इनसे अलग अन्य काम करने वालों को शूद्र. अतः यह वर्ण व्यवस्था जन्म- आधारित नहीं है|

आजकल प्रचलित कुलनाम ( surname)  लगाने के रिवाज से इन वर्णों का कोई लेना-देना नहीं है | हमारे प्राचीन धर्मग्रन्थ रामायण, महाभारत या अन्य ग्रंथों में भी इस तरह से प्रथम नाम- मध्य नाम- कुलनाम लगाने का कोई चलन नहीं पाया जाता है और न ही आर्य शब्द किसी प्रकार की वंशावली को दर्शाता है|

निस्संदेह, परिवार तथा उसकी पृष्टभूमि का किसी व्यक्ति को संस्कारवान बनाने में महत्वपूर्ण स्थान है परंतु इससे कोई अज्ञात कुल का मनुष्य आर्य नहीं हो सकता यह तात्पर्य नहीं है | हमारे पतन का एक प्रमुख कारण है मिथ्या जन्मना जाति व्यवस्था जिसे हम आज मूर्खता पूर्वक अपनाये बैठे हैं और जिसके चलते हमने अपने समाज के एक बड़े हिस्से को अपने से अलग कर रखा है – उन्हें शूद्र या अछूत का दर्जा देकर – महज इसलिए कि हमें उनका मूल पता नहीं है | यह अत्यंत खेदजनक है |

आर्य शब्द किसी गोत्र से भी सरोकार नहीं रखता | गोत्र का वर्गीकरण नजदीकी संबंधों में विवाह से बचने के लिए किया गया था | प्रचलित कुलनामों का शायद ही किसी गोत्र से सम्बन्ध भी हो |

आर्य शब्द श्रेष्टता का द्योतक है | और किसी की श्रेष्ठता को जांचने में पारिवारिक पृष्ठभूमि कोई मापदंड हो ही नहीं सकता क्योंकि किसी चिकित्सक का बेटा केवल इसी लिए चिकित्सक नहीं कहलाया जा सकता क्योंकि उसका पिता चिकित्सक है, वहीँ दूसरी ओर कोई अनाथ बच्चा भी यदि पढ़ जाए तो चिकित्सक हो सकता है. ठीक इसी तरह किसी का यह कहना कि शूद्र ब्राह्मण नहीं बन सकता – सर्वथा गलत है |

ब्राह्मण का अर्थ है ज्ञान संपन्न व्यक्ति और जो शिक्षा या प्रशिक्षण के अभाव में ब्राह्मण, क्षत्रिय या वैश्य बनाने की योग्यता न रखता हो – वह शूद्र है |  परंतु शूद्र भी अपने प्रयत्न से ज्ञान और प्रशिक्षण प्राप्त करके वर्ण बदल सकता है | ब्राह्मण वर्ण को भी प्राप्त कर सकता है |

द्विज – अर्थात् जिसने दो बार जन्म लिया हो | जन्म से तो सभी शूद्र समझे गए हैं | ब्राह्मण, क्षत्रिय और वैश्य इन तीन वर्णों को द्विज कहते हैं क्योंकि विद्या प्राप्ति के उपरांत योग्यता हासिल करके वे समाज के कल्याण में सहयोग प्रदान करते हैं | इस तरह से इनका दूसरा जन्म ‘ विद्या जन्म’ होता है | केवल माता-पिता से जन्म प्राप्त करनेवाले और विद्याप्राप्ति में असफ़ल व्यक्ति इस दूसरे जन्म ‘ विद्या जन्म ‘ से वंचित रह जाते हैं – वे शूद्र हैं |

 अतः यदि ब्राह्मण पुत्र भी अशिक्षित है तो वह शूद्र है और शूद्र भी अपने निश्चय से ज्ञान, विद्या और संस्कार प्राप्त करके ब्राह्मण, क्षत्रिय या वैश्य बन सकता है | इस में माता- पिता द्वारा प्राप्त जन्म का कोई संबंध नहीं है |

आइए, हम सब सत्य ग्राही बनें, मिथ्या जातिवाद की जकड़ से मुक्त होकर एकात्म और सशक्त समाज तथा राष्ट्र का निर्माण करें | विशेष विश्लेषण के लिए पढ़ें: http://agniveer.com/4034/caste-vedas-hi/

Happy Birthday to Lord Shree Krishna.